Het Departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken zet in op evidence based beleidmaken en het toepassen van gedragsinzichten in de voorbereiding, uitvoering of evaluatie van beleid. Het onderhoudt in dat verband ook contacten met de academische wereld (universiteiten en hogescholen) of andere vorsers of wetenschappers, onderzoeksinstellingen, onderzoeksbedrijven enz.

Beleidsdocumenten huidige legislatuur

In deze beleidsteksten is een aantal keer expliciet sprake van de toepassing van gedragsinzichten of nudging:

• Regeerakkoord van de Vlaamse Regering 2019-2024 (§1.2.3.1 / §2.1 / §4.2.1, resp. blz. 103, 214 en 278 van de pdf)
• Beleidsnota 2019-2024 Algemeen Regeringsbeleid (§V SD1 OD 1.1): "Innovatievriendelijke regelgeving door ‘nudging’. Mijn administratie zal een ondersteunende en sensibiliserende rol vervullen met betrekking tot het inzetten van gedragsinzichten om het gebruik van al te dwingende en gedetailleerde wetgeving te vermijden. Daarnaast zet ik ‘nudging’ in om de effectiviteit van het beleid te verhogen en een efficiëntere communicatie te bewerkstelligen, onder meer bij nieuwe wetgeving (waaronder regelluwe zones en experimentwetgeving)." (blz. 8 van de pdf)
• Beleidsnota 2019-2024 Klimaat (§6.1.2.6 / §6.1.2.8 / §7.1.2.2)
• Beleidsnota 2019-2024 Omgeving (§6.1 / §7.7 / §12.6.3)
• Beleidsnota 2019-2024 Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding (§2.5.1)
• De andere beleidsnota's bieden ev. ook kansen voor de toepassing van gedragsinzichten, bv. waar er sprake is van sensibiliseren, stimuleren, vereenvoudigen, ontzorgen, aanmoedigen of andere vormen van beïnvloeden ...

Beleidsdocumenten vorige legislatuur

• Beleidsnota 2014-2019 Algemeen Regeringsbeleid, met daarin doelstelling 5.2: inzicht in drempels en hefbomen om de effectiviteit van het beleid en de communicatie van de Vlaamse overheid te versterken. Cruciaal citaat: "Tegen het einde van deze regeerperiode wil ik een aantal technieken ingang doen vinden om inzicht te verwerven in drempels bij onze doelgroepen en gebruik te maken van hefbomen. Tijdens de vorige regeerperiode heeft het 7E-model, een werkkader voor sociale marketing, zijn deugdelijkheid bewezen in een aantal proefprojecten. We stimuleren het gebruik ervan door vorming en netwerking. We bestuderen de verschillende vernieuwende methodes en technieken voor sociale marketing, service design, gedragspsychologie en keuzearchitectuur, en de ervaringen daarmee in andere sectoren of bij andere overheden. We delen kennis en ervaring, organiseren een leer- en ontmoetingsnetwerk, en maken goede praktijken zichtbaar."
• Beleidsnota 2014-2019 Omgeving: verdieping van kennis over gedrag, leren uit principes van de gedragseconomie
• Beleidsnota 2014-2019 Energie: het gedragsgegeven (§3.3)
• Beleidsnota 2014-2019 Mobiliteit en Openbare Werken: operationele doelstellingen 11, 13 en 14
• Actieplan Gedrag en Klimaataanpak : goedgekeurd door Vlaamse Regering op 2016-11-25. Je vindt op deze subpagina meer uitleg over de klimaatactieplannen.
• Het ontwerp van Vlaams Klimaatbeleidsplan 2021-2030 zoals goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 2018-07-20: hierin worden gedragsinzichten meermaals aangehaald.

Andere ijkpunten of projecten

• Vlaams Parlement: resolutie betreffende toepassing van gedragsinzichten bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van Vlaams beleid (2016-10-26 aangenomen in de parlementaire Commissie Algemeen Beleid, Financiën en Begroting ; hoorzitting over nudging in het gezondheidsbeleid op 2016-02-17)
• Belgisch federaal parlement (2017-05-12): voorstel van resolutie tot toepassing van de inzichten van gedragswetenschappen in de gezondheidszorg in België (stuk 54K2474, pdf van 685 kB) met een uitgebreide inleiding.
• Onderbouwd beleid maken is ook een doelstelling van het Witboek Open en Wendbare Overheid (het vervolg op het Groenboek Bestuur).
• Verwante doelstellingen & projecten rond Wetsmatiging, Vereenvoudiging (Gebruiker Centraal), usability (gebruik makend van user stories), service design, gebruiksvriendelijke formulieren, vernieuwing Formulierenleidraad, toegankelijkheid ...
• Rapport "Nudging in perspectief - een verkennend kader voor de toepassing van gedragsinzichten in beleid" van Pieter Raymaekers et al. namens het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing (2019-10-24)
• Onderzoeksproject "IO voor SBV: een brug tussen beleid & onderzoek" van het nieuwe Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing (2016-2020)
• Energiebeleid > renovatiepact: "sociale druk en gedragspsychologie innovatief en efficiënt inzetten".
• SERV-rapport "Gedragseconomie en energiebesparing" (Brussel 2015-10-19).
• SERV-advies "Wegen en omwegen naar klimaatsucces" (met aandacht voor gedragsinzichten, Brussel 2016-06-15) ; overigens formuleerde ook de VVSG zo'n advies (2016-06-21), net zoals de Minaraad (2016-06-02) ; de SERV liet het opvolgen door het advies "Veel vuur voor energie- en klimaatvisies" (2017-07-10) en "Sporen naar een krachtiger klimaat- en energieplan 2030" (2018-10-05).
• Het project "verplichte kleuterparticipatie" zoals beschreven in het Communicatiedraaiboek In vijf stappen communiceren met mensen in armoede, dat effectief pleit voor inleefoefeningen en kijken naar drempels en andere gedragscomponenten. [Zie in dit verband ook het boek "Scarcity" van Mullainathan & Shafir (2013, vertaald als "Schaarste").]

Verdere lectuur

• Er bestaan heel veel verschillende termen als het over gedragsinzichten gaat. We maakten al snel even  een overzichtje van de terminologie  (pdf van 24 kB).
• De editie gewijd aan de toepassing van gedragsinzichten in Vlaanderen van het Vlaams Tijdschrift voor Overheidsmanagement (VTOM jrg. 2018 nr. 4) - zie ook de bijhorende netwerksessie op 2019-02-07
• Het hierboven al vermelde 7E-model met bijhorend zelfpakket en het boek "Effectief gedrag veranderen met het 7E-model" van Fran Bambust (Gent: Politeia 2015, ISBN 9782509023896).
• Het boek "Designing for behavior change" (O'Reilly 2013 / 2020) van Stephen Wendel, met bijhorend werkboek.
• Het boek "Het gedragsveranderingswiel - 8 stappen naar succesvolle interventies" (Amsterdam University Press 2018, ISBN 9789462986664) van Susan Michie, Lou Atkins en Robert West. Professor Michie besprak het tijdens haar keynote op de 3e Dag van het Gedrag in Den Haag. Het is een praktisch handboek voor beleidsmakers, interventieontwerpers, onderzoekers en professionals. Het is bedoeld voor het ontwerpen en evalueren van interventies en beleidsmaatregelen voor gedragsverandering. Centraal in dit boek staat het Behaviour Change Wheel, een synthese van 19 gedragsveranderingsraamwerken die gebruikmaken van een breed scala aan disciplines en benaderingen.
• De Nederlandse handleiding "Gedragstechnieken voor brieven en e-mails" (2018-10-18), de "Zeven behavioural insight tools" (2017-11-23), het "Overzicht van 18 onderzoeksmethodieken voor effectiever beleid Hoe gedrag te onderzoeken?" (2019-11-28) en andere publicaties van het Behavioural Insights Netwerk Nederland (BIN_NL), bv. de twee rapporten getiteld "Rijk aan gedragsinzichten" (editie 2017-11-23 & editie 2019-11-28) met daarin veel cases.
• De publicaties van de Nederlandse Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over gedrag,
  • bv.  “Weten is nog geen doen – een realistisch perspectief op redzaamheid” (2017)
  • of "Met kennis van gedrag beleid maken" (2014).
• De website van het Britse Behavioural Insights Team (BIT UK), met daar bv.
  • het artikel "Test, Learn, Adapt: developing public policy with Randomised Controlled Trials" (BIT UK 2013-06-14) of
  • het artikel "Easy, Attractive, Social and Timely (EAST): four simple ways to apply Behavioural Insights" (BIT UK 2014-04-11) met bijhorende pdf (573 kB) - EAST werd overigens gebaseerd op MINDSPACE (2010).
• Het boek van David Halpern with Owain Service and the Behavioural Insights Team, foreword by Richard Thaler: "Inside the nudge unit - how small changes can make a big difference" (London: WH Allen 2015, 394 p. - ISBN 9780753556535 hbk / 9780753556542 pbk). Twee citaten van Halpern: "The way we use behavioural insight approaches is as a tool or lens through which to view all policy interventions." (p. 318), en aan het slot van dit interview in the Huffington Post (2015-10-18): "the paradigm shift - another phrase beloved of scientists - is gradually happening, Halpern says, and the idea that behavioural science is key to designing policy is gaining ground across the public sector. "Once you've done it, as with a lot of things, it just seems like: why on earth weren't we doing this years ago? "Our kids will say to us: 'how did you make policy? You just used to sit around and talk about it, look at bit of evidence and then just say 'well, let's do this and we'll do it for everyone?'"
• En uiteraard het boek "Nudge: improving decisions about health, wealth & happiness" (2008) van Cass Sunstein & Richard Thaler, dat ook in het Nederlands vertaald werd (2015).

Andere bronnen & extra leesvoer

Voor wie de smaak te pakken heeft, zijn er bijvoorbeeld ook nog :

• de publicatie "De verleiding weerstaan - grenzen aan beïnvloeding van gedrag door de overheid" (Den Haag 2014) en de bijhorende achtergrondstudie "Overheidsbeleid gericht op gedragsverandering: meer dan een mooi streven?" (Utrecht 2014).
• Het boek "Inside the behavioural state" van Joram Feitsma (2019).
• Het Nederlandse "Gereedschap voor gedragsverandering" (2015-12-11), het vernieuwde "Communicatie Activatie Strategie Instrument" (2016) en de bijhorende minisite over gedragskennis op Communicatierijk met daar ook een digitale instrumentenplanner (in functie van de doelgroep) en andere nuttige publicaties.
• De Nederlandse Gedragstoets 2.0 (met bijhorende pdf, 3 MB) in het kader van het project Doen en Laten - effectiever milieubeleid door mensenkennis van de Nederlandse Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI 2014).
• De toolkit Behavioural Lenses (ofte Gedragslenzen) en de publicatie "Ontwerpen voor gedragsverandering" van Sander Hermsen en Reint Jan Renes, en hun boek "Draaiboek gedragsverandering - de psychologie van beînvloeding begrijpen en gebruiken" (2016, ISBN 9789047009610).
• Het artikel " Effectiever beleid door gedragseconomie " (pdf van 303 kB) door Peter Van Humbeeck, Bilal Benyaich, Patrick Vandenberghe, Laurent Franckx en Johan De Herdt in Samenleving en Politiek (2015-11).
• Het SBOV-onderzoek " Segmentatie en nudging in Vlaanderen " (pdf van 2,99 MB) door Jan Van Damme, Didier Caluwaerts & Marleen Brans (Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen, 2015).
• Het BIAP 2016 rapport van het EU Policy Lab (JRC) van de Europese Commissie (2016-02-22) of de Mobility Behaviour site van de EU ...
• De webpagina van de OESO over Behavioural Insights.
• De publicatie van het JRC van de EU over besluitvorming in beleid & politiek (2019) en de gelijkaardige publicaties van BIT UK over behavioural government (blogartikels en rapport d.d. 2018). Ook in dit artikel van het World Economic Forum worden tal van soorten van bias opgelijst die spelen bij het maken van beleid. Los van het thema beleid lijst dit artikel er nog veel meer op met verwijzing naar een overzichtsposter.
• De behavioural economics guides op Behavioraleconomics.com (met eigen LinkedIngroep) en ook de LinkedIngroep Applied Behavioural Economics. Daar ook een mini-encyclopedie met een verklaring van veelgebruikte termen die daardoor ook geldt als een oplijsting van vormen van bias ...
• Het tijdschrift Behavioral Scientist of de BBIAS blog.
• De nieuwsbrieven, websites, publicaties en jaarverslagen van de Behavioural Science & Policy Association, de Commission on Evidence Based Policymaking (CEP), het Social and Behavioural Sciences Team (SBST) of het Office of Information and Regulatory Affairs (OIRA) ...
• Dan Ariely's Center for Advanced Hindsight (VSA) , BEAR in Toronto (Canada), iNudgeyou (Denemarken) of The European Nudging Network (TEN), BIG 'R in Rotterdam (NL), ...
• De boeken en publicaties van Daniel Kahneman, Richard Thaler, Cass Sunstein, Dan Ariely, Robert Cialdini, BJ Fogg, Sendhil Mullainathan, Eldar Shafir, Alex Pentland, Pelle Guldborg Hansen, Fran Bambust, ...

Kennisdelingssessies

Op onze pagina over de door ons georganiseerde kennisdelingssessies en netwerkbijeenkomsten kun je tal van nuttige presentaties downloaden. Bekijk ook onze pagina's over onderzoeksmethodes of die over de Gedragsverkenner en onze communicatietool.

Tip: welke kennis er elders wordt gepubliceerd of gedeeld kun je bijvoorbeeld te weten komen via de informele Linkedingroep "Gedragsinzichten, nudging, keuzearchitectuur & social marketing in de overheids- & nonprofitsector".

Deze pagina werd het laatst aangepast in december 2020 ; ze is een onderdeel van de minisite https://overheid.vlaanderen.be/gedragsinzichten.